GReenliving.GR

Τα τελευταία χρόνια, o Vegan τρόπος ζωής (δηλαδή η πλήρης αποχή από ζωικά προϊόντα) έχει κερδίσει έδαφος, όχι μόνο για ηθικούς ή υγειονομικούς λόγους, αλλά και για περιβαλλοντικούς. Πόσο βάσιμη είναι αυτή η επιλογή από την άποψη της οικολογικής βιωσιμότητας;

Το περιβαλλοντικό κόστος της ζωικής παραγωγής

Η κτηνοτροφία είναι ένας από τους βασικούς συντελεστές περιβαλλοντικής υποβάθμισης. Σύμφωνα με τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ (FAO), η ζωική παραγωγή είναι υπεύθυνη για το 14,5% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, κυρίως λόγω:

• της παραγωγής μεθανίου από τα μηρυκαστικά (βοοειδή, πρόβατα),

• της αποψίλωσης δασών για βοσκοτόπια και καλλιέργειες ζωοτροφών,

• της εντατικής κατανάλωσης νερού (π.χ. για 1 κιλό μοσχαρίσιου κρέατος χρειάζονται περίπου 15.000 λίτρα νερού).

Πηγή: FAO, Livestock’s Long Shadow (2006), και IPCC Special Report on Climate Change and Land (2019).

Η βίγκαν διατροφή ως λύση

Η μετάβαση σε μια διατροφή βασισμένη σε φυτικά προϊόντα έχει σημαντικά οικολογικά οφέλη. Μελέτη του University of Oxford (Poore & Nemecek, 2018) έδειξε ότι:

“Η υιοθέτηση μιας βίγκαν διατροφής μπορεί να μειώσει το ατομικό οικολογικό αποτύπωμα τροφής κατά 73%, και να ελευθερώσει έως και 76% της γεωργικής γης.”

Αυτό σημαίνει λιγότερες εκπομπές αερίων, λιγότερη χρήση νερού και σημαντική μείωση της αποψίλωσης των δασών.

Για παράδειγμα:

• Η παραγωγή 1 κιλού φακής εκπέμπει 50 φορές λιγότερο CO₂ από την παραγωγή 1 κιλού βοείου κρέατος.

• Τα φυτικά γάλατα (π.χ. αμυγδάλου, βρώμης, σόγιας) έχουν πολύ χαμηλότερο αποτύπωμα από το αγελαδινό, όσον αφορά το νερό και τις εκπομπές.

Πηγή: Poore & Nemecek, Reducing food’s environmental impacts through producers and consumers, Science, 2018.

Τα όρια και οι προκλήσεις της βίγκαν διατροφής

Παρότι γενικά πιο βιώσιμη, η βίγκαν διατροφή δεν είναι αυτόματα οικολογική. Ορισμένα τρόφιμα φυτικής προέλευσης έχουν υψηλό περιβαλλοντικό κόστος, ιδιαίτερα όταν:

• Καλλιεργούνται εντατικά και εξάγονται μακριά (π.χ. αβοκάντο από Μεξικό, κινόα από Περού).

• Περιέχονται σε υπερεπεξεργασμένα προϊόντα (π.χ. “vegan burgers” με πολύπλοκη παραγωγή και συσκευασία).

• Συμβάλλουν στην υποβάθμιση τοπικών οικοσυστημάτων ή σε κοινωνικά προβλήματα (π.χ. αποδάσωση για φυτείες φοινικέλαιου).

Παράδειγματα

• Καρύδα. Η αυξημένη ζήτηση έχει οδηγήσει σε μονοκαλλιέργειες που υποβαθμίζουν το φυσικό περιβάλλον και μειώνουν τη βιοποικιλότητα. Σε κάποιες χώρες, η συλλογή γίνεται με τη χρήση ζώων, γεγονός που αντιβαίνει στις αρχές του βιγκανισμού.
• Αβοκάντο. Η καλλιέργειά του απαιτεί μεγάλες ποσότητες νερού και συμβάλλει στην αποδάσωση, ιδίως σε περιοχές με λειψυδρία. Επίσης, έχει συνδεθεί με κοινωνικά προβλήματα όπως η εγκληματικότητα στις χώρες παραγωγής.
• Κάσιους. Η επεξεργασία τους είναι δύσκολη και συχνά επικίνδυνη για τους εργάτες, ενώ η καλλιέργειά τους έχει υψηλές περιβαλλοντικές απαιτήσεις και μεγάλο αποτύπωμα μεταφοράς.
• Σοκολάτα. Η παραγωγή κακάο συχνά συνδέεται με αποψίλωση δασών και εργασιακές παραβιάσεις, ακόμη και παιδική εργασία, ειδικά σε χώρες της Αφρικής.
• Επεξεργασμένα βίγκαν προϊόντα. Προϊόντα όπως φυτικά burger και τυριά έχουν συχνά μεγάλο ενεργειακό και περιβαλλοντικό κόστος, καθώς περιέχουν πολλά επεξεργασμένα και εισαγόμενα συστατικά.
• Εισαγόμενες βίγκαν τροφές. Πολλά φυτικά προϊόντα προέρχονται από μακρινές περιοχές, αυξάνοντας τις εκπομπές λόγω μεταφοράς. Η μαζική ζήτηση μπορεί επίσης να πιέζει τις τοπικές κοινωνίες και τα φυσικά τους αποθέματα.
• Σόγια. Η σόγια είναι βασικό συστατικό πολλών βίγκαν προϊόντων, όπως γάλατα, tofu και φυτικά “κρέατα”. Αν και η κατανάλωση της από ανθρώπους έχει μικρότερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα σε σύγκριση με τη χρήση της ως ζωοτροφή, μεγάλο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής προέρχεται από αποψιλωμένες περιοχές, κυρίως στον Αμαζόνιο. Οι μονοκαλλιέργειες σόγιας συμβάλλουν στη μείωση της βιοποικιλότητας και απαιτούν εντατική χρήση φυτοφαρμάκων, ειδικά όταν προέρχονται από γενετικά τροποποιημένες ποικιλίες.
• Αμύγδαλα. Η καλλιέργεια αμυγδάλων, που χρησιμοποιούνται ευρέως σε φυτικά ροφήματα (όπως το “γάλα” αμυγδάλου), απαιτεί τεράστιες ποσότητες νερού, ιδιαίτερα στην Καλιφόρνια όπου παράγεται το μεγαλύτερο ποσοστό παγκοσμίως. Πρόκειται για μια περιοχή που ήδη αντιμετωπίζει σοβαρές περιόδους ξηρασίας. Επιπλέον, η εντατική καλλιέργεια έχει αρνητικό αντίκτυπο στις τοπικές μέλισσες λόγω χρήσης εντομοκτόνων και βιομηχανικής επικονίασης.

 

Εκπομπές CO2 και αντιπρόταση 

Προϊόν	Εκπομπές CO₂ (kg CO₂/κιλό)	Κατανάλωση Νερού (λίτρα/κιλό)	Σημειώσεις	Αντιπρόταση (τοπικό, λιγότερο αποτυπωματικό)
Αβοκάντο	~2.0	~2.000	Μεγάλη κατανάλωση νερού, αποδάσωση	Πατάτες (0.3 kg CO₂, 290 λίτρα νερό)
Κάσιους	~2.5	~5.000	Δύσκολη επεξεργασία, μεγάλη κατανάλωση νερού	Φασόλια (0.9 kg CO₂, 1.200 λίτρα νερό)
Καρύδα	~1.5	Μετριοπαθής	Μονοκαλλιέργειες, ζητήματα με ζώα	Μήλα (0.4 kg CO₂, 820 λίτρα νερό)
Σόγια (ανθρώπινη κατανάλωση)	~2.0	~2.000	Συνδεδεμένη με αποψίλωση, φυτοφάρμακα	Κριθάρι (0.4 kg CO₂, 900 λίτρα νερό)
Αμύγδαλα	~2.0	~4.100	Πολύ νερό, αρνητική επίδραση στις μέλισσες	Κουκιά (0.5 kg CO₂, 500 λίτρα νερό)
Επεξεργασμένα φυτικά προϊόντα (burger, τυριά)	~3.5	Μεγάλο, λόγω πολλών συστατικών	Ενέργεια και μεταφορές	Φυσικά λαχανικά και όσπρια
Κινόα (εισαγωγή)	~2.2	~2.500	Μεγάλο food mileage, επιπτώσεις στις κοινότητες	Τοπικά σιτηρά ή όσπρια

Πώς να κάνεις τη βίγκαν διατροφή πραγματικά βιώσιμη

Για να έχει μια βίγκαν διατροφή πραγματικά θετικό περιβαλλοντικό αντίκτυπο, πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και άλλες παράμετροι πέρα από το “ζωικό/φυτικό”:

1. Προτιμάμε τοπικά και εποχιακά προϊόντα (λιγότερη μεταφορά, υποστήριξη τοπικής παραγωγής).

2. Ελαχιστοποιούμε τη σπατάλη τροφίμων.

3. Επιλέγουμε βιολογικά προϊόντα, όπου είναι εφικτό.

4. Περιορίζουμε τα επεξεργασμένα τρόφιμα και εστιάζουμε σε απλές, φυσικές τροφές (π.χ. όσπρια, λαχανικά, φρούτα).

5. Μαγειρεύουμε στο σπίτι και αποφεύγουμε συσκευασίες μιας χρήσης.

 

Vegan τρόπος ζωής: πέρα από τη διατροφή

Ο βιγκανισμός δεν είναι απλώς μια διατροφική επιλογή, αλλά ένα ευρύτερο πλαίσιο ζωής που επιδιώκει να περιορίσει την εκμετάλλευση και τη βλάβη προς τα ζώα σε κάθε τομέα της κατανάλωσης — από τα ρούχα και τα καλλυντικά μέχρι τα καθαριστικά και τα αντικείμενα καθημερινής χρήσης. Πολλοί καταναλωτές στρέφονται σε προϊόντα με την ένδειξη “vegan” ή “cruelty-free”, θεωρώντας τα αυτόματα πιο ηθικά ή φιλικά προς το περιβάλλον. Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι πιο σύνθετη.

Vegan ρούχα: όταν η απουσία δέρματος δεν αρκεί

Πολλά ρούχα που χαρακτηρίζονται ως “vegan” δεν περιέχουν υλικά ζωικής προέλευσης, όπως δέρμα, μαλλί ή μετάξι. Αντί αυτών, χρησιμοποιούνται συχνά τεχνητά υλικά όπως το “vegan leather” — που στην πλειονότητα των περιπτώσεων κατασκευάζεται από PVC ή πολυουρεθάνη, δηλαδή παράγωγα πετρελαίου. Αυτά τα υλικά μπορεί να μην έχουν ζωική προέλευση, αλλά έχουν σημαντικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα, καθώς απαιτούν ενέργεια για την παραγωγή τους, δεν αποικοδομούνται εύκολα και μπορεί να καταλήγουν σε χωματερές ή στους ωκεανούς. Επίσης, η παραγωγή τους γίνεται συχνά σε εργοστάσια με κακές εργασιακές συνθήκες.

Αντιθέτως, σε πολλές περιπτώσεις, υλικά όπως το τοπικά παραγόμενο μαλλί ή δέρμα από υπεύθυνες πηγές μπορεί να έχουν μικρότερο περιβαλλοντικό κόστος αν προέρχονται από κυκλικές ή αναγεννητικές πρακτικές. Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει πως η χρήση ζωικών προϊόντων είναι απαραίτητα αποδεκτή, αλλά δείχνει ότι η οικολογική πλευρά της επιλογής απαιτεί περισσότερη σκέψη από μια απλή “vegan” ταμπέλα.

Δείτε ακόμη: Ηθική Μόδα Ξεκινά από την Ετικέτα | Ο Οδηγός μας για Καλύτερες Επιλογές

Vegan καλλυντικά και προϊόντα περιποίησης

Ομοίως, στον χώρο των καλλυντικών και προϊόντων καθαρισμού, η ένδειξη “vegan” ή “cruelty-free” μπορεί να υποδηλώνει την απουσία πειραμάτων σε ζώα ή ζωικών συστατικών. Όμως αυτό δεν εξασφαλίζει ούτε την περιβαλλοντική βιωσιμότητα ούτε τις ηθικές εργασιακές συνθήκες. Πολλά vegan προϊόντα περιέχουν φοινικέλαιο, συνθετικά αρώματα ή χημικά πρόσθετα που προέρχονται από εντατική εκμετάλλευση πρώτων υλών, κυρίως στον παγκόσμιο Νότο.

Επιπλέον, η αυξημένη ζήτηση για συγκεκριμένα “ηθικά” προϊόντα έχει οδηγήσει σε υπερπαραγωγή, υπερσυσκευασία και γρήγορη εναλλαγή τάσεων — στοιχεία που θυμίζουν περισσότερο τον κόσμο του fast fashion ή του fast beauty, παρά μια συνειδητή και οικολογική στάση ζωής.

Δείτε ακόμη: Πώς μπορούμε να αναλύσουμε τα συστατικά στα Προϊόντα Ομορφιάς: Οδηγός για την επιλογή ποιοτικών καλλυντικών

Από τον καταναλωτισμό στη συνείδηση

Η έννοια του βιγκανισμού, όπως και κάθε οικολογικής επιλογής, χάνει την ουσία της όταν εφαρμόζεται επιφανειακά ή μετατρέπεται σε καταναλωτική τάση. Ένα προϊόν δεν γίνεται “καλό” μόνο επειδή δεν περιέχει ζωικά συστατικά. Χρειάζεται να εξετάζεται το συνολικό του αποτύπωμα: από την πρώτη ύλη και την ενέργεια παραγωγής, μέχρι τη μεταφορά, τη διάρκεια ζωής και το τέλος του κύκλου του (ανακύκλωση, επαναχρησιμοποίηση ή απόρριψη).

Η βιωσιμότητα στον βιγκαν τρόπο ζωής δεν επιτυγχάνεται με περισσότερα “vegan προϊόντα”, αλλά με λιγότερα και καλύτερα προϊόντα. Η μείωση της υπερκατανάλωσης, η επιλογή διαχρονικών υλικών, η υποστήριξη τοπικών και μικρών παραγωγών και η χρήση δεύτερου χεριού (π.χ. vintage ρούχα) είναι πρακτικές εξίσου σημαντικές με την αποφυγή ζωικών παραγώγων.

Το να είσαι βίγκαν είναι ένα σημαντικό βήμα προς μια πιο οικολογική ζωή, αλλά δεν είναι η μοναδική απάντηση. Η πραγματική περιβαλλοντική επίγνωση απαιτεί συνολική αλλαγή στάσης: βιώσιμη κατανάλωση, ενημέρωση και κριτική σκέψη. Μια διατροφή βασισμένη σε φυτικές τροφές, όταν γίνεται με υπευθυνότητα και συνείδηση, αποτελεί ένα από τα πιο ισχυρά μέσα που έχει ο καθένας μας για να μειώσει το οικολογικό του αποτύπωμα.

Δεν χρειάζεται να είσαι τέλειος για να κάνεις τη διαφορά

Το να είναι κανείς βίγκαν αποτελεί ένα σημαντικό βήμα προς έναν πιο οικολογικό και συνειδητό τρόπο ζωής, όμως δεν είναι η μοναδική απάντηση στις περιβαλλοντικές προκλήσεις. Η ουσιαστική περιβαλλοντική στάση απαιτεί μια συνολική αλλαγή νοοτροπίας που περιλαμβάνει τη βιώσιμη κατανάλωση, την ενημέρωση και την κριτική σκέψη. Μια φυτική διατροφή, όταν εφαρμόζεται με υπευθυνότητα, συνείδηση και σεβασμό προς το περιβάλλον, μπορεί να είναι ένα από τα πιο αποτελεσματικά μέσα μείωσης του οικολογικού μας αποτυπώματος. Ωστόσο, η συμβολή δεν εξαρτάται απόλυτα από ριζικές αλλαγές. Ακόμη και η σταδιακή μείωση ζωικών προϊόντων, η επιλογή φυτικών γευμάτων λίγες φορές την εβδομάδα ή η στροφή σε τοπικά και εποχικά προϊόντα μπορεί να έχει θετική επίδραση. Η αλήθεια είναι ότι η παραδοσιακή μεσογειακή διατροφή —όπως την ακολουθούσαν οι προηγούμενες γενιές— ήταν από τη φύση της σχεδόν «βίγκαν» τις περισσότερες μέρες: βασισμένη σε όσπρια, λαχανικά, δημητριακά, ελαιόλαδο και μικρές ποσότητες κρέατος. Οι παλαιότεροι ζούσαν με πιο απλές, λιτές και φυσικές επιλογές, χωρίς υπερεπεξεργασία και περιττή κατανάλωση.

Το ίδιο ισχύει και για τα μη διατροφικά βίγκαν προϊόντα, όπως ρούχα, παπούτσια, καλλυντικά ή είδη καθαριότητας. Αν και αυτά δεν περιέχουν ζωικά συστατικά, η παραγωγή τους δεν είναι πάντα φιλική προς το περιβάλλον. Υλικά όπως το «vegan δέρμα» μπορεί να είναι συνθετικά, βασισμένα στο πετρέλαιο, και να έχουν υψηλό ενεργειακό και περιβαλλοντικό κόστος. Αντίστοιχα, η μαζική παραγωγή “vegan friendly” καλλυντικών δεν εγγυάται απουσία βλαβερών χημικών ή υπερσυσκευασίας. Συχνά, προϊόντα με “ηθικές” ταμπέλες αναπαράγουν τα ίδια προβλήματα υπερκατανάλωσης που δημιουργούν και τα συμβατικά. Έτσι, η αληθινή επιλογή συνείδησης δεν περιορίζεται στο αν κάτι είναι βίγκαν, αλλά αν είναι λιτό, ανακυκλώσιμο, τοπικό ή διαχρονικό.

Το μέλλον της βιωσιμότητας ίσως δεν βρίσκεται στις νέες, βιομηχανοποιημένες vegan τάσεις, αλλά στην επιστροφή σε εκείνο το ισορροπημένο, φιλικό προς το περιβάλλον και τον άνθρωπο μοντέλο ζωής. Αντί να κυνηγάμε την τελειότητα μέσω υπερεπεξεργασμένων υποκατάστατων, ίσως το ουσιαστικότερο βήμα είναι να επανασυνδεθούμε με τη λογική της απλότητας, της επάρκειας και της αληθινής ανάγκης — σε διατροφή, ένδυση και καταναλωτικές επιλογές.

Δείτε ακόμη: category-greenwashing

Πηγές για Περισσότερη Ανάγνωση:

• FAO, Livestock’s Long Shadow, 2006: www.fao.org

• Joseph Poore & Thomas Nemecek, Science, 2018: https://science.sciencemag.org/content/360/6392/987

• Water Footprint Network: https://waterfootprint.org

• IPCC Special Report on Climate Change and Land, 2019: https://www.ipcc.ch/srccl/

• The Guardian, Environmental cost of avocados, 2019: https://www.theguardian.com

 

Σας άρεσε το άρθρο; Μοιραστείτε το!