Η καφέ αρκούδα και η σημασία της στην διατήρηση της ελληνικής βιοποικιλότητας

Η καφέ αρκούδα (Ursus arctos) έχει τη μεγαλύτερη γεωγραφική εξάπλωση από όλα τα άλλα είδη αρκούδας. Ζει δηλαδή στην Ασία, την Ευρώπη, τη Βόρεια Αμερική ακόμη καις στα ορεινά τμήματα της βόρειας Αφρικής, και είναι το μεγαλύτερο χερσαίο θηλαστικό στην Ευρώπη. Στην Ελλάδα η καφέ αρκούδα βρίσκεται κυρίως σε δυτικές και βορειοδυτικές περιοχές, στην οροσειρά της Ροδόπης, και στην βόρεια και κεντρική Πίνδο. Πρόσφατα υπάρχουν ενδείξεις πως η καφέ αρκούδα ζει και νοτιότερα, σε περιοχές του Ολύμπου, της Στερεάς Ελλάδας και της ορεινής Ναυπακτίας.

Χαρακτηριστικά της καφέ αρκούδας
Η καφέ αρκούδα είναι ένα ευφυές και ευκίνητο ζώο, και είναι συχνά σύμβολο δύναμης. Ζει 20-25 χρόνια, έχει πολύ αναπτυγμένη ακοή και όσφρηση και μπορεί να τρέξει με ταχύτητα ως και 60 χιλιόμετρα την ώρα! Είναι μοναχικό ζώο και έρχεται σε επαφή με άλλες αρκούδες μόνο την περίοδο του ζευγαρώματος, μέσα Μαΐου ως μέσα Ιουλίου. Τα θηλυκά γεννάνε ένα ως δύο μικρά μέσα σε ειδικά διαμορφωμένες φωλιές στα μέσα του χειμώνα.
Η καφέ αρκούδα είναι παμφάγο ζώο και τρέφεται κατά 84% με φυτικής προέλευσης τροφές και
συγκεκριμένα προτιμάει καρπούς του δάσους, βατόμουρα, κορόμηλα, κεράσια, κλπ, καθώς και
βολβούς και ρίζες. Το υπόλοιπο 16% είναι τροφές ζωικής προέλευσης, όπως μικρά και μεγάλα
θηλαστικά, έντομα, βατράχια, ψάρια, και χελώνες. Για να διατηρήσει το μεγάλο σωματικό της όγκο, χρειάζεται μεγάλες ποσότητες τροφής, ιδίως το φθινόπωρο καθώς αποθηκεύει λίπος που της είναι απαραίτητο για την περίοδο του χειμέριου ύπνου. Την άνοιξη, που έχει καταναλωθεί το λίπος της, έχει το ελάχιστο βάρος της. Έτσι, οι ανάγκες για τροφή και το βάρος κάθε ατόμου αυξομειώνεται μέσα στη διάρκεια της χρονιάς. Το βάρος ενός ενήλικου αρσενικού ατόμου είναι 110-280 κιλά και ενός θηλυκού 70-150 κιλά. Το μήκος ενός ενήλικου ατόμου κυμαίνεται στα 1,70 μέτρα ως 2,20 μέτρα, ενώ όταν σηκώνεται στα πίσω πόδια της μπορεί να φτάσει και τα 2 μέτρα.

Τι είναι ο χειμέριος ύπνος και που ζει η καφέ αρκούδα;
Η καφέ αρκούδα είναι και σύμβολου της αλλαγής των εποχών και την συνδέουμε συνήθως με το χουχούλιασμα το φθινόπωρο και τον χειμώνα. Και αυτό γιατί η καφέ αρκούδα, όπως και άλλα ζώα, επιδρά ενεργά στον βιολογικό της κύκλο και μπορεί να κοιμηθεί καθ’ όλη τη διάρκεια του χειμώνα.
Για να προστατευτεί από το κρύο και να μπορέσει να καλύψει της ανάγκες της για ενέργεια και
τροφή – που είναι πολύ υψηλές αφού είναι ένα μεγαλόσωμο παμφάγο ζώο – πέφτει σε χειμέριο
ύπνο. Κατά το διάστημα αυτό, ρίχνει τη μέση θερμοκρασία του σώματός της κατά ένα βαθμό και οι καρδιακοί παλμοί και η αναπνοή της ελαττώνονται. Μπορεί ωστόσο να ξυπνήσει κατά το διάστημα αυτό, καθώς δεν πέφτει σε χειμέρια νάρκη – ένας ακόμα πιο εκπληκτικός βιολογικός μηχανισμός αυτοσυντήρησης κατά τη διάρκεια του χειμώνα που χρησιμοποιείται από άλλα ζώα, όπως ο σκαντζόχοιρος. Ο χειμερινός ύπνος της αρκούδας συμβάλει επίσης και στην προστασία των πολύ μικρών και ευάλωτων νεογνών που γεννιούνται μέσα στη ζεστή φωλιά.
Έτσι λοιπόν, οι καφέ αρκούδες δεν κυκλοφορούν στο δάσος καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου.
Συγκεκριμένα τους μήνες που δεν βρίσκονται σε χειμερινό ύπνο κυκλοφορούν κυρίως το
ξημέρωμα, το σούρουπο και τη νύχτα. Κατά την περίοδο της αναπαραγωγής, την άνοιξη, και την περίοδο της υπερβολικής κατανάλωσης τροφής, το φθινόπωρο, κυκλοφορούν και την ημέρα. Ενώ το καλοκαίρι, ειδικά όταν έχει πολύ υψηλές θερμοκρασίες, είναι λιγότερο δραστήριες την διάρκεια της ημέρας. Τα αρσενικά μπορεί να διανύσουν δεκάδες έως και εκατοντάδες χιλιομέτρων για αναζήτηση συντρόφου. Μελέτες δείχνουν όμως πως ανθρώπινοι παράγοντες επηρεάζουν τον τρόπο μετακίνησης των αρκούδων για αναζήτηση τροφής και καταφυγίου. Έτσι, όσες αρκούδες ζουν κοντά σε κατοικήσιμες περιοχές και δρόμους, μετακινούνται κυρίως τη νύχτα για να αποφύγουν τους ανθρώπους. Τα ενδιαιτήματα τα οποία προτιμά η καφέ αρκούδα είναι μικτά ή αμιγή δάση κωνοφόρων (μαύρη πεύκη, έλατο, ερυθρελάτη, ρόμπολο κ.ά.) και φυλλοβόλων (δρυς, οξιά κ.ά.) της ορεινής και ημιορεινής ζώνης, ενώ το καλοκαίρι μπορεί να κατέβει ακόμα και σε καλλιεργήσιμες περιοχές.

Προστασία και κίνδυνοι της καφέ αρκούδας
Οι καφέ αρκούδες είναι απόλυτα προστατευόμενο είδος τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ελλάδα. Η εκμετάλλευση των αρκούδων για την παραγωγή θέματος πλέον απαγορεύεται και νομοθετικά. Ενώ σε περίπτωση που εντοπίσετε ένα τραυματισμένο ή κακοποιημένο ζώο οφείλεται να ειδοποιήσετε τις αρχές. Οι καφέ αρκούδες δεν έχουν φυσικούς εχθρούς, αλλά δυστυχώς ακόμα απειλούνται από λαθροθηρία και χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων και παγίδων. Κύριος κίνδυνος είναι η απώλεια του βιοτόπου τους εξαιτίας της ανθρώπινης παρέμβασης.
Στην Ελλάδα, οι καφέ αρκούδες είναι κινδυνεύον είδος και μόνο το 30% της περιοχής εξάπλωσής τους περιλαμβάνεται μέσα σε προστατευόμενες περιοχές. Επιστημονικές έρευνες, κατέγραψαν τον αριθμό των καφέ αρκούδων στην Πίνδο, χάρη στη μελέτη του γενετικού τους υλικού, και δείχνουν ότι έχει αυξηθεί ο πληθυσμός τους. Παράλληλα όμως, η κατασκευή μεγάλων οδικών έργων και φραγμάτων, η διάνοιξη δασικών δρόμων, η παράνομη υλοτομία και οι πυρκαγιές, αναγκάζουν τις αρκούδες να αλλάξουν τον τρόπο μετακίνησης (ημερήσια/νυχτόβια) καθώς περιορίζονται και οι αποστάσεις που διανύουν για αναζήτηση τροφής. Επίσης, είναι πολύ περισσότερες οι φορές που άνθρωποι έχουν έρθει αντιμέτωποι με καφέ αρκούδες. Δυστυχώς, από το 2003 έχουν σκοτωθεί σε τροχαίο ατύχημα περισσότερες από 50 αρκούδες, σύμφωνα με τον Arcturos, την ελληνική μη κυβερνητική και μη κερδοσκοπική οικολογική οργάνωση για την προστασία της άγριας χλωρίδας και πανίδας.
Έχει παρατηρηθεί ότι σε περιοχές με έντονες ανθρωπογενείς επιδράσεις οι καφέ αρκούδες δεν
μπορούν να διανύσουν τις μεγάλες αποστάσεις που χρειάζονται για να βρουν τροφή, γεγονός
επιζήμιο για το είδος. Επίσης, καθώς η κλιματική αλλαγή εντείνεται, μειώνονται ακόμα
περισσότερο οι βιότοποι που μπορούν να ζουν και να τρέφονται οι καφέ αρκούδες ανενόχλητες από τους ανθρώπους. Έτσι, λοιπόν, για να μπορέσει να υπάρξει μια αρμονική συμβίωση ανάμεσα στις καφέ αρκούδες και στους κατοίκους των περιοχών πρέπει να ληφθούν ορισμένα μέτρα που θα περιορίζουν την μετακίνηση ανθρώπων στους βιοτόπους των αρκούδων. Τα μέτρα αυτά θα μπορέσουν να διαφυλάξουν τόσο τους ανθρώπους όσο και τις αρκούδες και θα μειώσουν τις πιθανότητες απρόσμενης συνάντησης.

Γιατί είναι σημαντικές
Οι καφέ αρκούδες είναι πολύ σημαντικές για την διατήρηση των οικοσυστημάτων. Δεδομένου ότι μετακινούνται και ζουν σε πολύ μεγάλες εκτάσεις, επηρεάζουν βιότοπους μεγάλης έκτασης. Ως θηρευτές βοηθούν στην διατήρηση των μικρών θηλαστικών σε επίπεδα που είναι απαραίτητα για το οικοσύστημα. Επίσης, είναι εξαιρετικά σημαντικές για την αναπαραγωγή και εξάπλωση των φυτών! Καθώς καταναλώνουν μεγάλο αριθμό μούρων και καρπών, τα περιττώματά τους περιέχουν σπόρους αυτών καθώς και πλούσια συστατικά για την ανάπτυξη νέων φυτών και δέντρων.
Έτσι λοιπόν, αυτά τα μεγαλόσωμα και επιβλητικά ζώα, είναι στην πραγματικότητα εξαιρετικοί
προστάτες της βιοποικιλότητας. Συμβάλουν στην διατήρηση και εξάπλωση της πανίδας που είναι απαραίτητη τόσο για τα ίδια, αλλά και για έναν τεράστιο αριθμό φυτοφάγων και παμφάγων ζώων, πτηνών και εντόμων. Από τη φύση της, η καφέ αρκούδα είναι ένα ήρεμο ζώο που επιτίθεται μόνο αν νιώσει απειλή για την ίδια ή τα μικρά της. Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε ότι η καφέ αρκούδα είναι ένας ειρηνικός βοηθός διατήρησης της ελληνικής βιοποικιλότητας των ορεινών βιότοπων.

Πηγές:
https://www.worldwildlife.org/species/brown-bear
https://www.arcturos.gr/gr/login/animals/animalinner/?rid=2
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B1%CF%86%CE%AD_%CE%B1%CF%81%CE%BA%CE%BF
%CF%8D%CE%B4%CE%B1